معماری دوره صفوی و قاجار

پس از حکومت صفویه،که به دلیل رسمی کردن مذهب شیعه و تبدیل آن به مذهب اکثریت و نیز بخاطر دستاوردهای فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و ی بلند آوازه بودند، قاجاریه نخستین سلسله­ی بزرگی بودند که ایران را یکپارچه کردند و بر آن فرمان راندند. پیروزی قاجارها بر زندیان و به قدرت رسیدن ایشان را باید یک جا به جایی در سطح ترکیب اتحاد ایلات حاکم دانست، زیرا ایلات «لر» جای خود را به «ترکمانان» دادند. قاجارها را بخشی از کنفدراسیون ترکی اغوز دانسته­اند که اولین بار به همراه قبایل اغوز در قرن یازدهم وارد ایران شدند. ایشان که خود قبیله ای مستقل بودند پس از جدایی از ایلخانان به دنبال مرگ ابوسعید تیموری به سال ۷۳۶ ه.ق به طرف غرب در مسیر سوریه و آناتولی و احتمالا حوالی دیار بکر یا ارلات' حرکت کردند. آنها بعدها در آذربایجان مستقر شدند و از آن زمان با منطقه ایروان، گنجه و قراباغ ارتباط برقرار کردند (آوری، ۱۳۸۸: ۶). اعظمی‌نیا (1394) در پژوهش خود، حقائق الأخبار، قاجارها را از اتراک دشت قبچاق دانسته و بیان می­کند که در عهد تیمور و به دستور وی پا به ایران می­گذارند و از ابتدای دوره­ی صفویه تا اواسط دوره­ی شاه عباس اول به مرزداری در ایالت خراسان و قرا باغ و آذربایجان اشتغال داشته­اند تا اینکه وی در اواخر حکومتش ایشان را به استراباد در حوالی گرگان کوچاند (خورموجی، ۱۳۴۴: ۲/ ۳) به گفته­ی خورموجی این جمع به مناسبت اقامت در حواشی رودخانه­ی گرگان یا قلعه­ی مبارک آباد به «اوشاقه باش» و «یوخاری

باش» معروف گشتند». (خورموجی، ۱۳۴۴: ۲-3) در زبان ترکی یوخاری به معنی «سمت بالا» و اشاقه به معنی «سمت پایین» است و این دو اصطلاح خود معرف حوزه­ی ست اولیه قاجارها در استراباد و گرگان بوده است. اصطلاح دولو و قویونلو معرف گوشه­ای از زندگی این ایل است زیرا این دو به معنای «شتر» و «قویون» به معنی « گوسفند» است و می­توان گفت قبایل دولو بیشتر به شتر داری و دستجات قویونلو اکثرا به پرورش گوسفندان روزگار می گذراندند. (شمیم، ۱۳۸۷: ۲۱) این دو شاخه­ی رقیب به احتمال قریب به یقین در دوره ی صفوی از هم جدا شدند و هر کدام به زیر گروه­هایی چون قویونلو، دولو، ایزلدینلو و غیره تقسیم گردیدند. قوم قویونلو از شاخه اشاقه باش، سلسله حاکمه ایران را از اواخر قرن ۱۸ تا اوایل قرن ۲۰ تشکیل دادند. (آوری، ۱۳۸۸: ۷). چنین به نظر می­رسد که شاه عباس تا اندازه­ای به خاطر ترس از قدرت رو به افزایش آنها و تا اندازه­ای هم به منظور تقویت مرزهای شمال شرقی علیه ازبکها و ترکمانان، قبایل قاجار را به مرز های گرگان و خراسان کوچاند.